De wijk La Barceloneta is tegenwoordig een van de favoriete zomerbestemmingen voor toeristen. Het strand en zijn unieke en bohemienne sfeer maken van La Barceloneta een van de meest geliefde en populairste trekpleisters van de stad. Maar wist je dat dit stukje grond eeuwen geleden niet eens bestond, dat het zand uit Egypte hiernaar toe gebracht werd en dat Barcelonezen zelf vroeger nooit naar het strand gingen?
La Barceloneta, en wat betreft het strand van Barcelona in zijn algemeen, hebben naar mijn mening een zeer interessante en bewogen verleden die zeer de moeite waard is om te kennen. Niet zo lang geleden zag dit stukje Barcelona er heel anders uit en was dit een plek waar Barcelonezen liever niet naartoe gingen, met uitzondering voor de chiringuitos aan het strand. Wil je ontdekken wat er hier door de jaren heen is gebeurt, lees dan verder!
Toen Barcelona geen strand had
Het allereerste wat opvallend is aan de Barceloneta is dat deze vroeger niet eens bestond. Het eerste nieuws van een haven structuur in de stad dateren uit de 5e en 4e eeuw voor Christus. Op dat moment gebruikten de Iberiërs de monding van de rivier Llobregat als haven, in het westen van Montjuïc waar nu de Zona Franca ligt.
Het oude Romeinse Barcino had een stadsmuur dat pal aan een dunne zandstreep lag: de stad was toen veel dichter bij de zee, op slechts honderd en vijftig meter van de kust. Zo heette de stadspoort aan zee ‘Porta de Mar‘ (nu te vinden bij Pati Llimona, op Carrer del Regomir, 3). Hier werden boten af- en volgeladen met vis en andere producten. Deze primitieve haven van Barcelona had een belangrijke rol in de economie van de stad, maar aan zonnebaden of ontspannen op het strand dacht niemand naar. Het strand was niet beschermd en dus iedereen die op het strand was, was constant in gevaar van de mogelijke aanvallen die over zee kwamen.
Wat ze wel hadden aan de weerszijden van de poort waren twee termen, vermoedelijk voor zowel mannen en vrouwen. Gezien de ligging van de termen, is het ook mogelijk dat sommige daarvan met zout water gevuld werden. Dit badhuis was een groot complex dat buiten de stadsmuren gebouwd werd tussen het midden van de eerste eeuw en het begin van de tweede eeuw na Christus. Deze termen werden vooral door matrozen, reizigers en handelaren gebruikt, die na een lange reis ontspanning nodig hadden. De termen werden tevens als ontmoeting- en handelsplaats gebruikt. Opgravingen naast de Pati Llimona hebben de resten van dit Romeinse badhuis nu blootgelegd voor het publiek.
Zelfs in de late Middeleeuwen, toen Barcelona een grote maritieme handelsmacht had, beschikte Barcelona niet over een echte haven.
Het ontstaan van La Barceloneta
La Barceloneta is ontstaan doordat er een golfbreker geplaatst werd in 1477 om een haven te creëren. Met de jaren kwam er zand tussen te liggen en op deze manier werden de eerste fundamenten van de toekomstige wijk op natuurlijke basis neergezet. Het belangrijkste gedeelte van het strand waar de goederen gelost werden bevond zich toen tussen het huidige Pla de Palau (toen Puig de les Falsies genoemd) en het gebied waar nu het Parc de la Ciutadella ligt (die toen bekend werd als Arenal de Santa Clara).
In 1753 werd de wijk zelf aangelegd, die de bewoners van de wijk La Ribera moesten huisvesten, nadat hun huizen gesloopt werden om ruimte te maken voor de bouw van de Citadel, waar het huidige Parc de la Ciutadella ligt. De wijk werd door de ingenieur Pròsper de Verboom ontworpen en uiteindelijk door de militair ingenieur Juan Martín Cermeño gebouwd in het driehoekige stukje tussen de Moll d’Espanya, La Ribera wijk, het Estació de França en de nieuwe Olympische haven. La Barceloneta is een goed voorbeeld van het soort stedelijke ontwikkeling in de periode van de Verlichting, met rechtlijnige straten en eilanden van woningen.
Het type woning waren oorspronkelijk eengezinswoningen met een verdieping en ramen aan beide kanten die voor de optimale ventilatie van de huizen moesten zorgen. Ze waren uniform in termen van afmetingen, materialen, distributie en externe decoratie en werden uitgelijnd in extreem lange en smalle rechthoekige eilanden in noord-zuid oriëntatie, om zich van de oosten wind te beschermen. Vanwege speculatie is in de loop der jaren de originele structuur van de woningen van La Barceloneta aangepast: de gebouwen zijn nu vele malen hoger dan het oorspronkelijke plan en zijn van binnen gesplitst in meerdere woningen. Er zijn maar weinig voorbeelden van het originele ontwerp overgebleven, maar als je goed zoekt dan kun je ze nog wel eens vinden, zoals op Carrer Sant Carles nummer 6.
De visserswijk van Barcelona
Vanwege de nabijheid van de zee waren de vissers de eersten om zich te vestigen in dit deel van de stad, ondanks dat de omstandigheden erg slecht waren.
Dit was geen schone plek maar een gebied met poederachtig zand en water dat besmet was door het dumpen van afvalwater uit de stad. Iets wat nog slechter zou worden met de volgende ontwikkeling die de wijk zou ondergaan.
Industriële revolutie
Tot het midden van de 19e eeuw, hadden de activiteiten van de inwoners van La Barceloneta voornamelijk betrekking op de zee, het vissen, de havenactiviteiten en de scheepsbouw. In 1846 verbood de gemeenteraad de installatie van nieuwe stoomindustrieën binnen de ommuurde stad, met als gevolg dat nieuwe fabrieken (en sommige van de bestaande) buiten de stadsmuren geplaatst werden, in de wijken van Sants en Poble Nou en ook in La Barceloneta. Op deze manier begon de industrialisatie de wijk binnen te dringen.
Met de industriële revolutie kwam de spoorlijn tussen de stad en het strand te liggen en werd de muur in de buurt van de Passeig de Colom gesloopt. Met de verspreiding van de industrie buiten de stadsmuren werd het grootste deel van de kustvlakte van Barcelona gevuld met fabrieken, dat van de nabijheid van de haven en de spoorlijn profiteerden. Dit hield burgers ver weg van de zee. Zo gaat het verhaal rond dat in 1881 er op het strand kleine tavernes waren te vinden die bekend stonden als ‘pudes’, wat refereert aan de geur die er moest doen, omdat er geen controle of riolering was.
Aan het eind van de 19e eeuw La Barceloneta was het epicentrum van de metallurgie, gas en scheepsbouw industrie. Fabrieken zoals de Nueva Vulcano en de Maquinista Terrestre y Marítima waren hier gevestigd. Het strand van Somorrostro, waar nu de Olympische haven met zijn twee torenflats zit, was één van de grootste krottenwijken van de stad met duizenden mensen die op het strand in hutten leefden omdat ze nergens anders heen konden. Dat strand die ooit een bron van rijkdom voor de stad was geweest, was toen vuil, verlaten en de vlag van extreme armoede.
De ontwikkeling tot stadsstrand
In de jaren twintig van de 20e eeuw begon het proces van het verdwijnen van grote industriële complexen in La Barceloneta, deels veroorzaakt door de toenemende concurrentie en het gebrek aan kapitaal om de groei te genereren. De grote fabrieken werden vervangen door kleine workshops waar verschillende beroepen ontwikkeld werden, van timmerwerk tot het bouwen van printers, sieraden en horloges, reparatie van auto’s en tv’s of kleine chemische fabrieken en kleding fabrieken.
Ook zou La Barceloneta snel uitgroeien tot één van de grootste recreatie gebieden van Barcelona, vooral na het aanleg van twee tramlijnen die het centrum van de stad met de eerste baden op het strand aansloot. Baden zoals de Baños Orientales, Baños El Astillero, Baños de San Miguel en Baños de San Sebastián waren aanzienlijk populair bij de Barcelonezen.
Op dat moment begon ook de gastronomie van de wijk te bloeien, vooral bij de kleine restaurants aan het Paseo Nacional (het huidige Passeig de Joan de Borbó Comte de Barcelona) en in de straten van La Barceloneta, dat door haven- en industriearbeiders bezocht werden, maar ook snel populair onder de lokale bevolking werden.
Op het strand had je nog steeds de ‘merenderos‘, picknickplaatsen waar zeelieden hun gerechten met verse vis op het strand aanboden. Deze traditie werd later verplaatst naar de chiringuitos, barretjes aan het strand die heel populair werden, tot dat deze, naast de baden, in de jaren negentig van de twintigste eeuw totaal verdwenen.
Barcelona was toen volledig in de ban van de Olympische Spelen. Loodsen die het uitzicht op de haven verduisterde werden gesloopt en de huidige kustlijn werd gevuld met zand uit Egypte, moderne havengebieden namen plaats en geen spoor van de oude krottenwijken was meer te vinden. De buurt maakte zich klaar voor het toerisme en nieuwe recreatie gebieden zoals de Moll d’Espanya, Moll de la Fusta en de Villa Olímpica waren geboren.
Sinds de bouw van de Vila Olímpica, het eerste grote emblematisch werk van het Barcelona van ’92, tot de plaatsing van de laatste steen van het Fòrum, is de nieuwe kustlijn van Barcelona totaal veranderd.
Maar gelukkig heeft La Barceloneta zijn gemoedelijk en dromerige karakter van een vissersdorp en hardwerkende mensen weten te behouden. Een plek vol charme en geschiedenis die je verre weg van de drukte van Barcelona neemt.
