Typisch uit Catalonië: de Catalaanse vlag

De Catalaanse vlag, genaamd 'senyera', is te herkennen aan zijn vier rode strepen op een gele achtergrond. Als je tijdens een wandeling in Barcelona goed oplet, zal je snel opmerken dat de senyera op straat alom aanwezig is en dat het op vele balkons hangt. Dit is natuurlijk in verband met de separatistische beweging die de afgelopen jaren in opmars is. Maar waar staat deze vlag symbool voor en waarom is het zó belangrijk voor Catalanen, dat vertel ik je hier verder.

Het ontstaan van de Catalaanse vlag

De senyera is de vlag van de Kroon van Aragon en inmiddels die van de autonome regio van Catalonië. Over zijn oorsprong zijn er uiteraard verschillende theorieën en verhalen. Volgens de meest bekende legende is deze vlag te danken aan Guifré el Pelós ('Wilfried de harige'), graaf van Barcelona in de 9e eeuw en voor velen de grondlegger van de Catalaanse natie.

Het gebeurde na een veldslag tegen de Moren, die een aanval op Catalaans grondgebied pleegden. Guifré raakte hierbij dodelijk gewond. De Franse koning Karel de Kaal gaf als teken van dankbaarheid een stervende Guifré een schild voor zijn afstamming en tekende met de bloed van Guifré op zijn vingers vier strepen op de gouden schild.

Dit werd het wapenschild van Barcelona en het symbool van de nieuwe overwonnen soevereiniteit, die door de jaren heen de Catalaanse vlag zou worden.

Maar volgens historici is dit eigenlijk een verzonnen verhaal uit de hand van Pedro Antón Beuter in de 16e eeuw die later geromantiseerd en tot 'echt' beschouwt werd door vele Catalanen.

Zij stellen het ontstaan van de Catalaanse vlag uit tot 1150, het jaar van het eerste gedocumenteerde bewijs van het gouden schild met de vier rode strepen.

Het ging om een zegel waarin Ramón Berenguer IV (graaf van Barcelona in de 12e eeuw) te paard is verbeeld met een schild in zijn linkerhand die diverse heraldische strepen bevat.

De verticale rode stroken op goud werd het embleem van alle graven van Barcelona. In de latere doorgang van het schild naar de stof van de vlag veranderden de verticale stroken in horizontale strepen.

Een protestvlag

In 1880 namen de Catalaanse nationalistische stemmen de senyera als revindicatie-symbool maar tijdens de regeerperiode van Francisco Franco (1939-1975) was de Catalaanse vlag echter verboden.

Toen Catalonië in 1979 weer autonoom werd, werd de senyera opnieuw aangenomen als officiële vlag van Catalonië.

In 1979 werd in de Estatut d'Autonomia (Autonomiestatuut van Catalonië) voor het eerst een directe verwijzing gemaakt naar deze vlag als een symbool van Catalonië: "de vlag van Catalonië is de traditionele vier rode strepen op een gele achtergrond". In een eeuw tijd groeide de Catalaanse vlag tot het meest belangrijke symbool van de Catalaanse identiteit.

In 2014 herkende het parlement van Catalonië de Catalaanse vlag "als symbool van de vurige wens van een democratisch, legitiem, gewettigd en geweldloos herstel" van de onafhankelijkheid van Catalonië; de definitieve bevestiging van de symbolische waarde die de vlag had gekregen in de loop der tijd.

De estelada, het symbool van de Catalaanse onafhankelijkheid

In de afgelopen jaren is een nieuwe versie van de Catalaanse vlag verspreid met daarin een witte vijfpuntige ster ('estel') in een blauwe driehoek. Het is de zogenaamde 'estelada'. De oorsprong gaat terug naar de eerste helft van de 20ste eeuw, toen Vicenç Albert Ballester de definitieve ontwerp van de estelada met de ster van onafhankelijkheid ontwierp.

De eerste keer dat de estelada in het openbaar getoond werd was in 1918. Tijdens de turbulente decennium van de jaren '30 kwam deze te zwaaien in verschillende gemeenten.

Tijdens de Burgeroorlog was het het symbool van de paramilitaire militie Macià-Companys. Zodoende consolideerde de senyera zich als het meest belangrijke symbool van de wens tot onafhankelijkheid en werd deze geclaimd door verschillende ultra-linkse separatistische groepen zoals ERC.

Tegenwoordig bestaan er ook nieuwe versies van de estelada. De meest gebruikte is die waar de blauwe driehoek vervangen is door dezelfde geel van de rest van de vlag en de ster is rood geverfd.

Deze versie is gekoppeld aan de meest linkse vleugel van de onafhankelijkheidsbeweging. In feit kun je de volgende drie niveaus van Catalanisme onderscheiden aan de hand van hun vlag: de senyera voor diegene die van Catalonië houden (en vaak staan ze ook voor de onafhankelijkheid), de estelada met blauwe driehoek voor diegene die voor de onafhankelijkheid staan, en de gele driehoek voor de meest linkse separatisten.

Lees meer: alles over de onafhankelijkheidskwestie en waarom veel Catalanen onafhankelijk willen worden.

De Catalaanse vlag toen en nu

Hoewel tot voor kort de aanwezigheid in de straten van de Catalaanse vlag zich slechts tot feestdagen zoals de Nationale Feestdag van Catalonië (11 september) en tijdens Sant Jordi (23 april) beperkte, hangen Catalanen tegenwoordig hun senyera of estelada op hun balkons om zo te laten zien dat ze voor een onafhankelijk Catalonië staan.

Grappig genoeg, zie je af een toe in hetzelfde gebouw een andere buurman die voor de andere kant kiest en dus fier zijn Spaanse vlag ophangt (deze heeft drie strepen, rood-geel-rood).

Je kunt je dus al goed voorstellen hoe de sfeer moet zijn indien ze elkaar in de lift tegenkomen!

Niet voor niks wordt de Catalaanse vlag (met name de estelada) vaak buiten Catalonië met schuin oog aangekeken en soms zelfs verboden.

Een culturele en territoriale strijd die niet opgelost lijkt te kunnen worden.

• Lees hier meer over La Diada, de Nationale Feestdag van Catalonië.