Kunst aan je voeten: de stoeptegels van Barcelona

Wie in Barcelona loopt zal het ongetwijfeld hebben opgemerkt: niet alleen heb je fraaie huizen en unieke gebouwen, maar ook de vloertegels hebben een eigen design! Voor de meeste Barcelonezen staan deze stoeptegels hoog op de ranking van symbolen van Barcelona. De gemeente van Barcelona besteed zelfs volgens een onderzoek gemiddeld €60.000 aan het vervangen en de vaststelling van de stad bestrating (die vaak gebroken is of gestolen wordt). Maar welke stoeptegels zijn er en wat maakt ze zo bijzonder? Ik laat je vandaag kennismaken met de stoeptegels van Barcelona, in al de varianten en vormen!

1. Klassieke panots van Barcelona

De eerste stoeptegels van Barcelona komen uit 1906 en worden ‘panots‘ genoemd. De panots werden door Juli Capella en Quim Larrea ontworpen en zijn gemaakt ​​van cement, zand en water. Dit staat bekend als de hydraulische stoep, een techniek dat aan het einde van de 19e eeuw door de Casa Escofet i Cia naar Barcelona gebracht werd.

In die tijd groeide de stad enorm, er werd vooral in de destijds nieuwe Eixample-wijk volop gebouwd, maar de infrastructuren waren er niet, met als gevolg dat de straten constant onder de modder zaten. De gemeente gaf de exclusiviteit voor het maken van de stoeptegels aan Escofet en begon in 1906 verschillende panots aan de huiseigenaren te delen waarmee ze hun stukje straat konden bestraten. Met als gevolg dat er een wirwar aan panots op straat ontstond.

In feite hebben we 6 verschillende klassieke panots in Barcelona:

1. Het beroemde panot met de bloem of bloementegel, dat volgens sommige geïnspireerd is door de vloertegels die Josep Puig i Cadafalch ontwierp voor de rijtuigen-ingang van het Casa Amatller. De bloemtegel werd in 1926 geïntroduceerd en is een typisch element van de Eixample-wijk. Het design van de bloem staat voor vele gelijk als het symbool van Barcelona. Vandaar dat je de bloem ook in allerlei souvenirs en producten terugziet, van chocoladerepen tot aan tassen en mokken.
2. Het panot met de roos, net anders dan die van de bloem omdat het vier driehoeken met gebogen zijkanten en stengels samen in een centraal kruis heeft. Deze is zeer oud, meestal erg versleten en verspreid waardoor je het zelden tegenkomt. Het was een van de oorspronkelijke zes soorten panots, maar werd al snel verwijderd uit de catalogus. In 1916 waren ze al verdwenen maar je kunt enkele voorbeelden vinden bij Carrer Londres (tussen nummer 94 en 98) en bij Carrer Diputació (van nummer 51 tot 55).
3. De ruit (of door vele ‘diamant’ genoemd) is een beeldschone panot, ook vrij zeldzaam, met vier cirkels en in het midden een ruit met gebogen zijkanten.
4. De tegels met concentrische cirkels zie je momenteel het minst vaak en is dus ook een heel bijzondere panot.
5. De tegels van vier tabletten en vier cirkels zijn nog steeds heel populair. Men zegt dat er nog tegels bestaan met vier tabletten en twee cirkels, maar deze schijnen moeilijk te vinden te zijn.
6. Het meest populair naast de bloemtegel is zonder twijfel de meest simpele, die van vier tabletten, ook door vele bekend als de ‘chocolade reep’ vanwege zijn blokvorm.

In die tijd werden daarnaast ook panots gelegd met de straatnaam in de straten van l’Eixample zoals de ordonnantie van 1916 vereiste. Hoewel deze praktijk tot wel in de jaren ’60 doorliep, zijn de voorbeelden van deze soort panots nu zeer schaars en de meeste zijn nu incompleet. Mocht je ze willen zien ga dan naar Carrer Muntaner (op de hoek met Carrer Consell de Cent), Carrer Paris en Carrer Londres (op de hoek met Carrer Aribau), Carrer Concepció Arenal (bij nummer 72), Carrer de Marià Cubí (op de hoek met Carrer Muntaner) of naar de Via Laietana (op de hoek met Plaça de l’Àngel en Carrer Argenteria).

In totaal is er maar liefst 5 miljoen vierkanten meter van de stad bestraat met deze panots, dus de kans is wel aanwezig dat je ze zal tegenkomen! De meeste panots zijn nu nog steeds in l’Eixample te vinden. Een van de beste punten die ik heb gevonden om meerdere panots tegelijkertijd te spotten is Plaça de Tetuan (op de hoek van de Gran Via de les Corts Catalanes met Passeig de Sant Joan) en bij Carrer Londres (vlak bij Avinguda Diagonal en op de hoek met Carrer Aribau).

2. Stoeptegels van Gaudí

Lopend langs alle luxe winkels van het Passeig de Gràcia is ook een moment wanneer je aan je voeten moet denken. Deze prachtige laan wordt namelijk versierd door de beroemde stoeptegel van Gaudí! Deze zeshoekige tegels met aquatische motieven en reliëf waren oorspronkelijk bedoelt voor in het Casa Batlló, maar werden uiteindelijk gebruikt op de dienstkamers van Casa Milà (La Pedrera). De Gaudí stoeptegels werden pas in de jaren ’70 bij het Passeig de Gràcia neergelegd als eerbetoon aan de architect. Gaudí’s tegel won de Premi Delta voor Beste Product Ontwerp in 1965 en is nu onderdeel van de vaste collectie van het MoMA in New York.

3. Stoeptegels van Las Ramblas

De golvende tegels op de Ramblas heten ‘vibrazo‘ en werden in 1950 ontworpen door Adolf Florensa. Deze stoeptegels dekken sinds 1968 de bekende boulevard van Las Ramblas en zijn het scenario geweest van talloze momenten, zoals de uitbundige vieringen van FC Barcelona’s titels bij het Font de les Canaletes, de toeristische boom van de stad na de Olympische Spelen of de romantische scenes dat ieder jaar voor Sant Jordi de straten vullen.

Ook leuk om te weten: een kleine variant van de ‘vibrazo’ is de ‘vibrazoli‘ waarmee het plein Anella Olímpica de Montjuïc in 1992 werd geplaveid.

4. Stoeptegels met Modernistische bloem

Een tegel die je ook vaak ziet is de ronde en roodkleurige tegel met de bloem van Barcelona in het midden. Deze vormt het symbool van de Ruta del Modernisme en werd in 1995 geïntroduceerd. Als je deze route volgt kom je dus langs gebouwen die belangrijk geweest zijn voor het Catalaanse Modernisme. In Barcelona kom je ze vaak tegen. Let dan goed op want dat betekent dat je voor een Modernistisch gebouw staat!

5. Stoeptegels met boomnaam

Ook interessant, vooral voor de flora en fauna liefhebbers, zijn de ronde groene stoeptegels die hier en daar geplaatst worden in de nabijheid van een boom. Als je oplet staat er in de tegel de naam van de soort boom die er naast groeit. Je kunt hiermee iedere dag weer wat leren!

6. Moderne stoeptegels

Je zou het haast niet zeggen, maar de wereld van de stoeptegels blijft zicht bewegen. Zo werd er in 2008 een nieuw tegelontwerp geïntroduceerd, waar de ‘B’ van Barcelona de hoofdrol speelde. In dit panot staan maar liefst vier B’s in hoog reliëf. Dit experiment is nog te zien bij Carrer Ganduxer 130, vooraan het Espai Cultural Pere Prunavier.

Toch worden oude en kapotte panots vaak vervangen door gladde en simpele stoeptegels. Hoewel deze waarschijnlijk goedkoper om te maken zijn en langer mee kunnen gaan, vind ik ze persoonlijk weinig moois en mis ik dan vaak de details van de oude panots. Andere tegels hebben een meer functioneel design, zoals de tegels met taco’s, dat tegen uitglijden helpt, of de routers voor blinde voetgangers op oversteekplaatsen en bushaltes.

Gelukkig worden niet alle voetgangersgebieden op deze manier vernieuwd: in oktober dit jaar zijn er een nieuw soort vloertegels bij de Avinguda Diagonal (tussen de straten Calvet en Casanova) geplaatst met anti-slip laag en als motief een plataanblad, een boom die hier graag groeit. Dit design heet panot Diagonal en komt uit handen van Terradas Arquitectes en ze worden (nog steeds) gefabriceerd door Escofet. Aan het einde van de hervorming van de Diagonal zullen maar liefst 24.000 vierkante meter van de nieuwe panots de Avinguda Diagonal versieren, van het Plaça Francesc Macià tot aan het Passeig de Gràcia. Kortom, een nieuw design erbij om in de gaten te houden wanneer je langs de Avinguda Diagonal loopt!

Extra tip: je eigen Barcelona stoeptegel kopen

Ben je nog niet uitgekeken van Barcelona’s stoeptegels en wil je ze mee nemen als souvenir? Shop dan je stoeptegels (of souvenirs met de stoeptegel van Barcelona als inspiratiebron) bij een van de onderstaande winkels en geniet er langer van:

• Panot Store (Carrer Banys Nous, 20): allerlei leuke souvenirs met de bloem panot als inspiratiebron.
• Enric Rovira (Avinguda Josep Tarradellas, 113): de beroemde chocolade panots van Enric Rovira.
• La Mallorquina (meerdere locaties zoals op het vliegveld en bij Plaça Universitat,  6-7): woonartikelen met als inspiratiebron Barcelona en de panot met de bloem.
• Kiosken: check bij de kiosken in Barcelona voor ansichtkaarten mer de bloemtegel om deze voor je aan te schaffen of aan iemand anders per post te versturen.